PARİS KOMÜNÜ'NDE DOĞRUDAN DEMOKRASİ AYGITLARI

“ Paris proleterleri, egemen sınıfların ihanet ve beceriksizliği karşısında kamu işlerinin idaresini kendi ellerine almak suretiyle durumu kurtarma saatinin gelip çattığını anlamış bulunuyorlar…Anladılar ki, devlet iktidarını ele geçirerek kendilerini kendi kaderlerinin efendisi kılmak, zorunlu görevleri ve mutlak haklarıdır.”[1]

18 Mart 1871’de[2] Parisli işçiler ayaklandılar ve bir kent ölçeğinde iktidarı ele geçirdiler. Tam bir proleterya diktatörlüğü olan paris komünü, varlığını 72 gün sürdürebildi. Bizi ilgilendiren kısmı daha çok doğrudan demokrasi kurumları olduğu için, tarihsel süreçten, Fransa–Prusya savaşından ve önceki ayaklanmalardan uzun uzadıya söz etmeyeceğiz. Buna rağmen Paris komününü anlamının yolunun bunları öğrenmekten geçtiğini de belirtelim.[3]

Komün o dönemin Fransa’sında belediye anlamına geliyordu. Paris komünü ise, devletten çok emekçi kitlelerin, belediye işlevlerinin ötesinde, kendi kendilerini yönettiği öz-yönetim organları niteliği taşıyordu.

Burjuva devlet vesayetini kıran komün, onun yerine kitlelerin yönetime katıldığı doğrudan demokrasi organlarını geçiriyordu. Marx, komünün parlementer bir sistem olmadığına, hem yürütmeci hem yasamacı, hareketli bir örgüt olduğuna dikkat çeker. Marx ayrıca komünün tam olarak hayata geçiremediği örgüt düzenini açıklar: “Komünün en küçük kırsal yerleşim merkezinin bile siyasal biçimi olması ve kırsal bölgelerde sürekli ordunun, hizmet süresi son derece kısa bir halk milisiyle değiştirlmesi gerektiği açıkça ortaya kondu. Her ilin kırsal komünleri, ortak işlerini ilin yönetim merkezindeki bir temsilciler meclisi aracılığıyla yönetecek ve il meclisleri de Paris’teki ulusal yetkililer meclisine kendi temsilcilerini göndereceklerdi; temsilciler her an görevden geri alınabilecek ve seçmenlerin emredici vekaletleriyle bağlı olacaklardı.”

Bu biçimiyle komün, bürokrasisi, ordusu ve polisi olmayan, tüm görevlilerin seçimle gelip, derhal geri çağrılabildiği bir yarı-devletti. 

28 Mayıs’ta Komün tamamen sona erdi. Komünün sonunda, Kanlı Hafta boyunca sonradan idam edilenlerle birlikte ölü sayısı 50.000’i bulmaktadır. Binlerce Parisli tutuklandı ve sürüldü. Paris sonraki beş yıl boyunca sıkı yönetimle yönetildi.

Paris Komünü yapılanması, Sovyet teşkilatlanmasına da ilham oluşturacaktır.

---

[1] Paris Ulusal Muhafız Merkez Komitesi Bildirisi, 18 Mart 1871

[2] 26 Mart’ta 227000 Parisli oy kullandı ve 28 Mart’ta komün ilan edildi.

[3] Ayrıntılı bilgi için; K.Marx – Fransa’da İç Savaş

KAYNAKLAR:

- Berger, Peter, Günümüz Dünyasında Demokrasi, çev. C.Aykan, Yayla, Atilla, Sosyal ve Siyasal Teori: Seçme Yazılar içinde, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1993

- Heywood, Andrew, Siyasi İdeolojiler,Bir Giriş ( Political Ideologies, An Introduction ), Third Editon, 2003, Adres Yayınları, Şubat 2007

- Keleş, Ruşen Prof. Dr., Yerinden Yönetim ve Siyaset, Cem Yayınevi, Ocak 2009, İstanbul

- Kızılok, Umut, “Proleter Devrimin Şafağı: Paris Komünü”, Marksist Tutum Dergisi, No:24, Mart 2007

- Schmidt, Manfred G., Demokrasi Kuramlarına Giriş, çev. M.Emin Köktaş, Vadi Yayınları

- Wikipedia - Özgür Ansiklopedi

- Devrimci Yolda Özgürlük, Unutturulamayanlar "Paris Komünü ve Fatsa",  13 Şubat 2008