EĞRİSİYLE DOĞRUSUYLA TÜRKİYE İÇİN BAŞKANLIK SİSTEMİ

KABACA HÜKÜMET SİSTEMLERİ

Çeşitli uzmanlar tarafından hükümet sistemleri çeşitli tasniflere ayrılır. Hemen hemen hepsinde parlamenter sistem, yarı başkanlık sistemi, başkanlık sistemi bulunur. Bunun yanında başkanlı parlamenter sistem, süper başkanlık sistemi gibi alt başlık veya başlıklara ayıran da vardır ve her uzman farklı kıstaslar kullanır. 

"Hükümetlerin ortaya çıkması ve devamının, parlamentonun daha doğrusu parlamento çoğunluğunun, açık bir ifadeyle onayına ve tahammülüne bağlı olduğu hükümet şekli, parlamenter hükümet sistemi olarak isimlendirilir." (HEKİMOĞLU, 2009: 116)

Yani, yasama parlamentonun kendisidir, yürütme ise parlamentonun denetimine bağlıdır. Klasik parlamentarizm (parlamenter cumhuriyet) ve Westminster parlamentarizm (parlamenter monarşi) gibi alt dallara da ayrılabilir. (Ayrıntılı bilgi için bknz.Parlamenter Monarşi ve Parlamenter Cumhuriyet )

Parlamenter sistemin ana unsurları sabit tutulup bu sisteme halk tarafından seçilen bir cumhurbaşkanı (devlet başkanı) eklediğimizde ise sistem başkanlı parlamenter sistem olur. (GÖNENÇ, 3) Şu an için Türkiye'de 2007 değişikleri ile uygulanmaya başlayan sistem de budur.

Eğer ki devlet başkanına parlamentoyu fesih gibi kimi yetkiler verirsek bu sefer de sistem yarı-başkanlık sistemine evrilmiş olur.

Başkanlık sistemi dediğimizde ise Amerika Birleşik Devletleri'nde uygulana gelen, katı kuvvetler ayrılığına dayanan sistem aklımıza gelir. Bu sistemi başkanlık sistemi yapan, sistemde ayrıyetten bir başbakan ve bakanlar kurulunun bulunmamasıdır. Sanılanın aksine Başkanlık sistemindeki başkanın gücü, yarı-başkanlık sistemindeki başkanın gücünden daha azdır. Tahminimce Türkiye'de AKP hükümetince uygulamaya sokulmak istenen sistem de başkanlık sistemi değil, yarı-başkanlık sistemi olacaktır.

Son olarak ise süper başkanlık sisteminden söz edilebilir. Rusya örneğinde olduğu gibi devlet başkanı olağanüstü yetkilerle donatıllır bu sistemde. 

BAŞKANLIK SİSTEMİ

Öncelikle Türkiye'de şu an için uygulanan sisteminin başkanlı parlamenter sistem olduğunu tekrar hatırlatalım. Bu yüzden önce bu sistemi tartışmak gereklidir. Dr. Levent Gönenç, bu sistemin uygulamada ciddi sıkıntılara yol açabileceğini belirterek, iki temel sıkıntı üzerinde durmuş: tarafsızlık tartışması ve meşruiyet krizi. Hükümet programını uygularken devlet başkanı tarafsız olmalıdır. Tam tersi durumda tarafsız tartışması başalayacak ve meşruiyet krizine neden olacak.

Şerif İba'ya göre ise 2007 değişikliği cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi dışında bir şeyi değiştirmedi. (İBA, 2003: 31) Buna rağmen bir takım şeylerin eskisi gibi olamayacağı söylenebilir. Cumhurbaşkanının tarafsızlığı artık "sözde" kalacaktır. (İBA, 2003: 33) Şerif İba, sistemin hala parlamenter sistem olarak kaldığını öne sürer. Kemal Gözler ise isim koymamakla birlikte artık sistemin niteliklerinin değiştiğini kanısındadır. Hangi sisteme doğru sürüklendiğimiz net olmamakla birlikte şurası kesinidir: parlamenter sisteme elveda diyoruz.

Şimdi başkanlık sisteminin geniş bir biçimde ne olduğunu açıklayalım. Başkanlık sisteminde Meclis ve hükümet birbirinden bağımsız iktidar organlarıdır. Birbirlerinden bağımsız yetkileri vardır ve birbirlerini fesih yetkileri yoktur. Katı kuvvetler ayrılığını getiren özellik de budur. Her kurum yönetim gücünden kendi payına düşeni kullanır. Hükümet, yani devlet başkanı tek kişiden oluşur. Bu başkanın siyasi sorumluluğu yoktur. (BECEREN, KALAĞAN, 2007: 166-167) 

ABD'de ise başkanlık sistemi, artı olarak federe devletler ve fedaral devlet ayrılığını da getirir ve iki hakim partinin olduğu bir sistemdir. (HEKİMOĞLU, 2009: 30)

Kabaca sıralanan bu özellikleri dışında başkanlık sisteminin negatif özellikleri de mevcuttur. "Siyasal hayatı kutuplaştırıp iktidar mücadelesinisiyasi bir kumara dönüştürebilir.

Yürütme esneklikten yoksundur.

İktidarın kişselleşmesi eğilimi artar.

Yasama-yürütme kilitlenmesi durumunda (cohabitation) kilit açıcı mekanizmalardan yoksundur." (İBA, 66)

TÜRKİYE İÇİN BAŞKANLIK SİSTEMİ

Anlaşıldığı üzere başkalın sistemi, parlamentonun bilinen vasfının yitirilmesine sebep olacaktır. Keza siyasal partiler de öyle. Bu da, Türk hükümet sisteminde köklü bir değişimin olması anlamına gelir.

İncelendiğinde görülecektir ki ABD'de başkanlık sistemi tarihsel bir derinliğe sahiptir. Amerikan demokrasisi bu yönde şekillenmiştir. Peki Türk demokrasisi buna elverişli midir? İşte tartışılması gereken de budur.

"Başkanlık hükümet sistemi, antidemokratik ve keyfi yönetime zemin hazırlayan kurumsal bir yapıya; şiddeti bir değişim yöntemi olarak meşrulaştıran teknik yetersizliklere; ulus devleti modelinin yerini tutabilecek yeni toplumsal formasyonların gelişmediği bir dünyada ulusal birliği yok ederek; ülkeyi uluslararası kapitalist çıkarların denetimsiz yönetimine sokmaya elverişli özelliklere sahiptir. Bu nedenle, Anayasal rejimi bu yönde değişmeye zorlayan tüm girşimler, kapitalizmin doğası gereği "emperyalist güruhların" yinelemesini engelleyecek değişmelerin mümkün olabileceğinin kanıtlanmadığı da nazara alınarak, sınırları kan'la, Lozan'la çizilmiş olan Türkiye Cumhuriyetinde hakettiği kuşkuyla karşılanmal; Modasi geçmiş gözükse de, benzer uluslararası konjonktürde Türk devriminin oluşturduğu, uluslararası toplum içinde onurlu, bağımsız bir ulus devleti olarak varolma ideali yeniden düşünülmeli ve bu idealin çağdaş Anayasal rejimi aranmalıdır."  (EVCİMEN, 332)

Evcimen  bu şekilde başkanlık sistemine oldukça mesafeli yaklaşmış ve "emperyalist güruhların" ülkeyi ele geçirme çabalarına yardımcı olmakla bir tutmuştur. Şerif İba ise başkanlık sistemindeki başkanı "seçimle başa gelmiş kral"a benzetir. 

Başkanlık sisteminin bir diğer sakıncası ise, sistemde gerilimi azaltıcı, frenleyici unsurların bulunmamasıdır. (BECEREN, KALAĞAN, 2007: 178)

Sonuç olarak başkanlık sisteminin en büyük gereksinimi toplumsal dinamiklerin oluşmasıdır. Başkanlık sisteminin  gerek duyduğu uzlaşı toplumu malesef Türkiye'de mevcut değildir. Bu durumda bu sistem olsa olsa modern padişahlık sistemi olacaktır. Eğer yapılmak istenen yarı-başkanlık sistemi ise bu başka bir yazının konusunu oluşturur.

KAYNAKLAR:

Mehmet Merdan Hekimoğlu, Anayasa Hukukunda Karşılaştırmalı "Demokratik Hükümet Sistemleri" ve Türkiye, Detay Yayıncılık, 2009

Şeref İba, Siyaset ve Kültür Dergisi, "Türkiye İçin Başkanlık veya Yarı Başkanlık Sistemi Düğüm mü, Çözüm Mü?"

Şerif İba, Çelik-iş Sendikası, "Güle Güle Parlamenter Rejim" 2008

 

Ertan Beceren, Gökhan Kalağan, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, "Başkanlık ve Yarı-Başkanlık Sistemi; Türkiye'de UYgulanabilirliği Tartışmaları", Yıl 6 Sayı 11, 2007

Günsev Evcimen, Başkanlık Hükümet Sistemi: "Ratio Pollitica"sı ve Türkiye

Levent Gönenç, Hükümet Sistemi Tartışmalarında "Başkanlı Parlamenter Sistem" Seçeneği

Bülent Yücel, Yarı-Başkanlık Sisteminin Hükümet Modeli Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma: Fransa Modeli ve Komünizm Sonrası Polonya

.